تشریح سامانه «سنجی‌نو» در گفتگوی مدیرعامل شرکت خدمات مالی و اعتباری راه اقتصاد نوين

در هفته‌های اخیر سامانه اعتبارسنجی «سنجی‌نو» ویژه مشتریان حقیقی و صنفی برای استفاده شعب بانک معرفی شده است. لطفاً در مورد کارکرد این سامانه توضیح دهید.

سامانه «سنجی‌نو» که نامش برگرفته از عبارت «اعتبارسنجی‌نوین» است دارای ماژول‌ها یا بخش‌های مختلف اعتبارسنجی، ویژه گروه‌های مختلف مشتریان است. در حال حاضر این سامانه به تفکیک مشتریان حقیقی، صنفی، حقوقی و نهاد مالی دارای مدل‌های اعتبارسنجی ویژه است و برای هر یک از این گروه‌های مشتریان، قابلیت تولید و ارائه گزارش اعتبارسنجی ویژه دارد. از زمانی که موضوع تولید و راه‌اندازی چنین سامانه‌ای کلید خورد، هدف نهایی مدیران ارشد بانک و شرکت، ایجاد یک پلتفرم واحد و یکپارچه برای اعتبارسنجی تمامی مشتریان بانک بوده است. به عبارتی، هدف این بوده است که فارغ از اینکه کاربر سامانه در شرکت باشد یا بانک، هر گونه اعتبارسنجی انواع مشتریان بانک در بستر این سامانه انجام گیرد. در همین راستا طی هفته‌های اخیر با هماهنگی و مساعدت مدیریت محترم ارشد بانک ابتدا بخش اعتبارسنجی مشتریان حقیقی و سپس اعتبارسنجی مشتریان صنفی در تمامی شعب بانک راه‌اندازی و عملیاتی شد. با راه‌اندازی این بخش‌ها، اعتبارسنجی مشتریان حقیقی و صنفی در شعب، حرفه‌ای‌تر، دقیق‌تر و سریع‌تر انجام خواهد گرفت و به طور کلی امکان مدیریت مؤثر ریسک اعتباری در سطح شعب، مناطق و کل بانک فراهم خواهد شد. این رو هم اضافه کنم که بخش‌های اعتبارسنجی مشتریان حقوقی و نهاد مالی نیز مدتی است که آماده بهره‌برداری شده است و پس از انجام هماهنگی‌های لازم با بانک، انشاءالله به طور کامل عملیاتی خواهد شد.

چه شد که به فکر راه‌اندازی چنین سامانه‌ای افتادید؟

واقعیت این است که ایده راه‌اندازی سامانه اعتبارسنجی، ایده جدیدی نیست و در مقطع کنونی هم شخص مدیرعامل محترم و سایر مدیران محترم ارشد بانک نیز راه‌اندازی چنین سامانه‌ای را مد نظر داشته‌اند چرا که هم از منظر الزامات مقرراتی و هم از منظر نیازهای کسب‌وکاری، وجود چنین سامانه‌ای برای بانک اقتصادنوین حیاتی و ضروریست. اساساً ما در ایران خیلی مشکل ایده و طرح نداریم بلکه تقریباً تمام مشکل در فاز اجراست. مهم این است که ایده یا طرحی خوب که اتفاقاً نیازی ضروری را رفع می‌کند به خوبی اجرا شود و به نتیجه برسد. تلاش ما هم طی تقریباً یک سال اخیر بر این بوده تا سنجی‌نو بتواند در عمل نیاز اعتبارسنجی بانک را به خوبی مرتفع سازد. اما بر این موضوع هم واقفیم که سنجی‌نو مانند هر محصول دیگری در دوره آغازین، بدون عیب و نقص نخواهد بود و بر اساس بازخوردهای حاصل از اجرا، دوره تکاملی خود را طی خواهد کرد.

مدل اعتبارسنجی در سنجی‌نو چگونه است و از چه منابع اطلاعاتی برای تهیه گزارش‌ها استفاده می‌شود؟

همان‌طور که عرض کردم هر یک از گروه‌های مشتریان مدل اعتبارسنجی خاص خود را دارد اما به طور کلی در اعتبارسنجی مشتریان حقیقی و صنفی، رتبه اعتباری نهایی مشتری بر اساس الگویی مشخص، از ادغام رتبه اعتباری داخلی که «توانایی ایفای تعهدات» را می‌سنجد و رتبه اعتباری شرکت رتبه‌بندی اعتباری ایران که «تمایل به ایفای تعهدات» را می‌سنجد تعیین می‌گردد. رتبه اعتباری مشتریان حقوقی اعم از مالی و غیرمالی نیز صرفاً بر مبنای مدل رتبه‌بندی اعتباری داخلی تعیین می‌گردد که برای مشتریان حقوقی غیرمالی، از الگوی رتبه‌بندی اعتباری مؤسسه رتبه‌بندی S&P و برای مشتریان حقوقی مالی یا همان نهاد مالی از الگوی رتبه‌بندی اعتباری مؤسسه رتبه‌بندی Moody’s استفاده شده است. برای تأمین اطلاعات موردنیاز اعتبارسنجی نیز در تمامی گروه‌های مشتریان اعم از حقیقی، صنفی و حقوقی، بخشی از اطلاعات توسط کاربر در سامانه وارد می‌شود و بخشی نیز به صورت سیستمی از سامانه‌های مختلف مثل فرانگین بانک، سمات و سماچک بانک مرکزی و سامانه اعتبارسنجی شرکت رتبه‌بندی اعتباری ایران فراخوانی می‌شود.

اعتبارسنجی در حالت ایده‌آل و یکپارچه بودن همه سامانه‌های اطلاعاتی چگونه است؟

همان‌طور که می‌دانید زیربنای اعتبارسنجی، اشتراک‌گذاری اطلاعات است چرا که اساساً کارکرد اعتبارسنجی، به حداقل رساندن عدم تقارن اطلاعاتی یا asymmetric information بین گیرندگان و اعطاکنندگان اعتبار است. اما مشکل اساسی که در ایران وجود دارد عدم اشتراک‌گذاری اطلاعات توسط نهادها و مراجع مختلف به دلیل عدم تمایل یا عدم وجود زیرساخت‌های قانونی و فناوری است. اما به طور کلی هر چقدر تأمین اطلاعات سامانه اعتبارسنجی اولاً به صورت جامع و ثانیاً به صورت سیستمی و بدون دخالت کاربر باشد، ایده‌آل‌تر است.

با طراحی این سامانه چه تحولی در ساختار اعتبارسنجی مشتریان رخ خواهد داد؟ هم به لحاظ کیفیت و هم به لحاظ سرعت؟

استراتژی کلی شرکت در حوزه اعتبارسنجی، ایجاد تحول دیجیتال از طریق استقرار پلتفرم یکپارچه و حرفه‌ای اعتبارسنجی بوده است. در همین راستا یکی از مهمترین اتفاقاتی که با طراحی و راه‌اندازی این سامانه برای اولین بار در بانک رخ خواهد داد امکان تعیین رتبه اعتباری و محاسبه احتمال نکول برای هر مشتری و در نتیجه وجود سنجه‌های مشخص برای تعیین ریسک اعتباری مشتریان خواهد بود. این مهم به مرور، شکل‌گیری فرهنگ ریسک اعتباری، بهبود بهداشت اعتباری و امکان ارتقای نسبت کفایت سرمایه بانک را با توجه دستورالعمل جدید کفایت سرمایه ابلاغی بانک مرکزی در پی خواهد داشت. تفاق مهم دیگری که می‌افتد شکل‌گیری پایگاه داده اعتباری و در نتیجه، امکان استفاده سیستمی از داده‌های تاریخی است که در فرآیند اعتبارسنجی بسیار مهم است. برای مثال، امکان بررسی روند تغییرات رتبه اعتباری و به عبارتی میزان ریسک اعتباری هر مشتری در طی زمان و همچنین امکان بررسی ثبات و کیفیت رتبه‌های اعتباری از طریق validation test فراهم می‌گردد.

به علاوه، با توجه به امکان رصد و ارزیابی دقیق عملکرد اعتباری که از طریق داشبوردها و گزارش‌های مدیریتی سامانه فراهم می‌شود امکان مدیریت بهینه ریسک اعتباری در سطح کل بانک و در سطوح جزئی‌تر مانند بانکداری شرکتی یا کل شعب، مناطق شعب و حتی هر شعبه به‌وجود می‌آید. امکان به‌روزرسانی و بهبود مستمر مدل‌های اعتبارسنجی بر اساس سنجه‌های قابل مقایسه، یکی دیگر از اهداف مهمی است که از طریق این سامانه محقق می‌شود. همچنین وجود چنین سامانه‌ای باعث انباشت دانش اعتباری شکل گرفته در بانک و به اشتراک‌گذاری آن با ارکان اعتباری برای ارتقای کیفیت تصمیمات اعتباری می‌گردد.

به لحاظ سرعت نیز از یک سو با توجه به اتوماسیون فرآیند اعتبارسنجی و از سوی دیگر، تأمین بخشی از اطلاعات موردنیاز اعتبارسنجی به صورت سیستمی و با اتصال به سامانه‌های مختلف، قطعاً بهبود قابل ملاحظه‌ای در سرعت اعتبارسنجی مشتریان رخ خواهد داد.

سنجی‌نو چه مزیت‌هایی نسبت به سامانه‌های مشابه دارد؟

سنجی‌نو سه ویژگی مهم و متمایزکننده نسبت به سامانه‌های فعلی اعتبارسنجی دارد. نخست اینکه در این سامانه، رفتار اعتباری مشتری، بعد از اعتبارسنجی و دریافت تسهیلات، به صورت دوره‌ای رصد و از این اطلاعات برای بهبود مدل‌های اعتبارسنجی استفاده می‌شود. دومین ویژگی متمایزکننده سنجی‌نو، جامعیت آن در استفاده از انواع مدل‌ها برای اعتبارسنجی انواع مختلف مشتریان است به نحوی که در این سامانه، از مدل‌های امتیازدهی اعتباری یا credit scoring برای اعتبارسنجی مشتریان حقیقی و صنفی و از مدل‌های رتبه‌بندی اعتباری یا credit rating برای اعتبارسنجی مشتریان حقوقی و نهاد مالی استفاده شده است که هر یک مقوله متفاوتی است. سومین ویژگی مهم و متمایز سنجی‌نو این است که این سامانه صرفاً یک سامانه امتیازدهی یا رتبه‌بندی اعتباری برای تعیین ریسک اعتباری مشتریان  نیست. بلکه کل گزارش‌های اعتبارسنجی سابق بانک، موسوم به گزارش‌های کارشناسی در بستر این سامانه تهیه و تولید می‌گردد و امتیازدهی و رتبه‌بندی اعتباری، بخشی از این گزارش‌هاست.

آنچه مورد نظر مدیریت ارشد بانک می‌باشد این است که همه مشتریان هدف بانک و به ویژه مشتریان شرکتی بتوانند بدون نیاز به حضور در بانک و مستقل از نظرات و تصمیمات فردی متناسب با ظرفیت‌های خود تسهیلات مد نظر را دریافت کنند. آیا این سامانه می‌تواند این چشم انداز را محقق کند؟

در خصوص بخش اول پرسشتون باید عرض کنم که برای تسهیلات‌دهی غیرحضوری، به سامانه‌ای از نوع Loan Origination System یا اصطلاحاً LOS نیاز است که سامانه‌ای برای مدیریت فرآیندهای اعتباری از مرحله ثبت درخواست توسط مشتری تا مرحله پرداخت تسهیلات توسط بانک است. در حالی که سنجی‌نو یک سامانه تخصصی و حرفه‌ای اعتبارسنجی است که می‌تواند بخشی از یک سامانه LOS یا تسهیلات‌دهی باشد. با این حال برای تحقق هدف مورد اشاره مدیریت محترم ارشد بانک، هم امکان توسعه سامانه سنجی‌نو به LOS برای مدیریت کل فرآیندهای اعتباری و تسهیلات‌دهی غیرحضوری وجود دارد و هم امکان اتصال این سامانه به عنوان هسته اعتبارسنجی به هر سامانه LOS وجود دارد که در آینده برای مدیریت فرآیندهای اعتباری اعم از تسهیلات‌دهی حضوری یا غیرحضوری طراحی و راه‌اندازی می‌شود.

اما در خصوص بخش دوم پرسشتون، قطعاً با توجه به استانداردسازی شکلی و محتوایی گزارش‌های اعتبارسنجی و امکان مستندسازی نتایج و ارزیابی عملکرد تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیرندگان اعتباری، از اِعمال سلایق و سوگیری‌های شخصی در اعتبارسنجی اشخاص پیشگیری و یا دست‌کم چارچوبی استاندارد و حرفه‌ای برای قضاوت‌های دست‌اندرکاران اعتباری فراهم می‌گردد.

آیا برای سامانه سنجی‌نو طرح توسعه‌ای در نظر گرفته شده است؟

بله قطعاً. بخش‌هایی از توسعه سامانه در حال حاضر نیز در دست اقدام است. برای مثال، طراحی و توسعه ماژول اعتبارسنجی ویژه ضامنین و بهبود و توسعه ماژول اعتبارسنجی اشخاص حقیقی به نحوی که به طور کامل جایگزین فرم‌های فعلی مورد استفاده شعب برای اعتبارسنجی اشخاص حقیقی گردد، بخشی از طرح‌های توسعه‌ای در دست اقدام سامانه سنجی‌نو است که انشاءالله به زودی به مرحله بهره‌برداری و اجرا خواهد رسید. همچنین طراحی و توسعه ماژول اعتبارسنجی ویژه پیمانکاران نیز از دیگر طرح‌های توسعه‌ای سامانه است.

همکاران بانک چگونه می‌توانند به توسعه سامانه کمک کنند؟

این سامانه در مرحله نوزادی است و طبعاً برای رشد و بلوغ، نیازمند همدلی، همفکری و ارائه بازخوردهای مشفقانه و منصفانه همه دست‌اندرکاران، به ویژه همکاران عزیزی است که از آن به طور مستقیم و غیرمستقیم در بانک استفاده می‌کنند. تقاضا دارم مستندات آموزشی تهیه شده برای سامانه به دقت، مطالعه و ابهامات، کاستی‌ها و مشکلات احتمالی آن، حتماً به بنده و همکارانم در شرکت منعکس گردد تا انشاءالله بتوانیم سنجی‌نو را در اسرع وقت، به مرحله بلوغ و تکامل برسانیم.

و سخن پایانی؟

از همه عزیزانی که کمک کرده‌اند تا سامانه سنجی‌نو به این مرحله برسد به ویژه مدیرعامل محترم بانک که قطعاً طراحی و راه‌اندازی این سامانه بدون اعتقاد و پشتیبانی ایشان امکان‌پذیر نبود و همچنین اعضای محترم سابق و کنونی هیئت مدیره بانک که رویکردی حرفه‌ای و قابل تقدیر نسبت به این موضوع داشته‌اند به سهم خودم صمیمانه تشکر و قدردانی می‌کنم. از اعضای محترم هیئت عامل و همه مدیریت‌ها، اداره‌ها و همکاران ارجمند بانک که در فازهای طراحی و اجرای این سامانه، مشفقانه یاریگر ما بوده‌اند نیز سپاسگزاری می‌کنم. همچنین فرصت را غنیمت می‌شمارم و از زحمات بی‌دریغ اعضای محترم هئیت مدیره و سایر همکاران عزیزم در شرکت خدمات مالی و اعتباری راه اقتصاد نوین و همچنین شرکت راهبران پیش‌بین خردورز فردا تشکر و قدردانی می‌کنم.